Uit de kronieken van het Sint-Jozefinstituut
(en van Willen is Kunnen)

Om en rond “toneeltje spelen” van toen…

Nu ik “groot en sterk” geworden ben, een ietsje vertrouwd met de vele toneelgeheimen en de densiteit van een verruimd “Bühne” perspectief, denk ik met nostalgische binnenpretjes terug aan die eerste aarzelende stapjes, gezet in de kleuterschool van het Sint-Jozefinstituut!

En, ere wie ere toekomt, Zuster Wivina, en Georgia en “Maria-en-Rita” waren de pioniers die in mij het sluimerend vuur wekten, op zeer prille leeftijd. De zagerige rijdansjes  van “witte zwanen, zwarte zwanen” en “schipper mag ik overvaren” waren toch de eerste stappen om “de ruimte” te leren overschrijden, zoals wij het nu in vaktermen voorgeschoteld krijgen, op een of andere initiatiecursus.

Van “sfeer opsnuiven en ruimte aftasten” hadden wij nog geen weet.

Toneel op Sint-Jozef. Hoogdravende lyriek in een middeleeuws spel in de nog "open" gang naast de turnzaal (april 1956) door leerlingen van 6de Handel en 6de Technisch: Die Soudaen had een dochterkijn. Met vlnr: Eugenie Van Dijck (Prins Iwein), Jeanine Goetschalckx (dienstmaagd), Magda Van Dooren (sultan), Rita De Stobbeleire (dienstmaagd), Rita Horions (hofdame). Achteraan: Jacqueline Onzia (hofnar), Mia Torfs (dochterkijn), Mia Onzia (kindje).

Scène uit "Die Soudaen had een dochterkijn"

Wij roken alleen een rijpe geur van peren en appelen, die na speeltijd, met een krom aardappelmesje in gelijke partjes werden verdeeld tussen de brave Hendrikjes. Over “Antoinette, wie heeft de bal?”, zou Toon Hermans, eind jaren 1970, reeds een nummertje gebreid hebben! En van “Wat groeit er in mijnen hof?” zoals Zuster Hombeline het zichzelf zo roerend bleef afvragen, heb ik nooit het fijne geweten. Mysterieus verhuld achter de wijde plooien van haar gestreepte werkschort, kon daar best een arsenaal aan pompoenen en ajuinen in weggewerkt worden.

De stap naar het derde kleuterklasje werd ingeleid door de komst van de echte versjes. Over “’t Vaderland” en “Onzen Koning” liefst, want we zaten nog in een enthousiast naoorlogse periode. Als broertje het in de “aparte” jongensklas mocht voordragen, had je, jaren nadien, nog kippenvel. “Er was nooit een betere koning en er zal nooit een beter zijn” klonk het overtuigd chauvinistisch, terwijl de aanpalende meisjesklas haar tricolore strikken rechtzette, en de andere jongentjes veroverend. Belgische vlaggetjes zwaaiden.

Hete vaderlandsliefde, die alleen in vuur overschreden kon worden door grootva’s scheurende stem, met “Het edel kind van Napoleon de Grote” en “Juicht, Belgen juicht, in vreugdevol akkoorden, van Haspengouw tot aan het Noordzeestrand!”. Dat was nog eens een Brabançonne naar mijn hart!

Renaat Torfs en Gustaaf Onzia in "De Moord van Nijlen" opgevoerd door het Sint-Martinuskoor (1962) De Kempische grootva leerde me ook wat “boekenliefde” betekende. Onder de grote vakantie las hij me voor uit archaïsche draken van Abraham Hans en van Hendrik Conscience, zoals “Een nul teveel”, met overal die halstarrige buigingen en vreemd klinkende “isch” klanken. Maar vava was ook een geboren verteller. We hingen aan zijn lippen als hij, na een verre boswandeling, in sappig “Herentals”, vreemde verhaaltjes uit zijn mouw schudde. Over glimwormpjes, die uit elke vergaarde dennenappel naar de ogen schoten. Vooral de rattenhistorie van “Knagelijntje en kater Jan” behoorde tot zijn lievelingsrepertorium. En Nonkel Bob en Tante Terry konden nog van verre geen concurrentie aandoen!

De kleuterschoolleiding had nog geen pap gegeten van grootouderfeesten ineensteken. De derde leeftijd was nog een zelf-doe-groep, zonder behoefte aan bezigheidstherapieën. Grootmoe of vava maakten gewoon deel uit van het gezin en staken overdag een handje toe, vooral als daar acht pagadders rondtoerden.

Om terug tot de “roots” van het toneelleven te komen, de vele poppenkastvertoningen destijds, fungeerden zeker als broedkast voor mijn vertolkingsdrang. Buiten de school was er zaaltje “Viktoria” in de Ooststatiestraat, waar het hele podium diende als reuzekast. Gigantische reptielen sisten er naar bange kinderhoofdjes. Om elke gesofistikeerde “Muppetshow” in het niet te laten verzwinden! Van passief kijker werd je, als om meer, de didactische uitprobeerder, vooral dan op jongere broers en zusjes.

De Moord van Nijlen Als oudste kon ik voor hen, rond 6 december, “Zwarte Piet” spelen, boven het koepeltje, met lusterkettingen staan rammelen, tot alles beneden verstomde in bange verwachtingen.

Mijn eerste onbewuste gelaatsexpressie oefende ik, in ons groot gezin, bij het “Olleken Bolleken, Riebesolleken, al wie handen en tanden laat zien” spelleken. Mime- of pantomimetechnieken werden impulsief overgenomen, naargelang het talent van de snuitentrekker.

Buiten de Sinterklaasshows en de Franse-les-oefenstukjes in de lagere school, waaraan ik ijverig deelnam, mocht ik in ’t middelbaar tot de echte sketch overgaan. Gewoonlijk eerst voorafgegaan door een abel of geestelijk stukje, gepleegd door ene vrome hand en wemelend van forse maagden met ruisende gewaden, gesteven door het enige en echte Remy-stijfsel in vierkante pakjes.

De Moord van Nijlen

Als grote fan van het Reizend Volkstheater, kon ik van diens eerste successen genieten: “Tien kleine negertjes”, “Marieke van Nijmegen”. “Een Inspecteur voor U” mocht ik, met mijn moeder, gaan kijken in het Kristen Volkshuis van Kontich. Mijn bloed begon te bruisen, en na een groots massajeugdspel in de sprookjesachtige sfeer van ’t Altenapark, begon de “Schwärmerei” voor regisseurachtige wezens als Marc Liebrecht, Rik Jacobs, en later, op de scoutsavonden, Hein Nackarts met zijn “3 Galgen” voordracht.

Die “tintelingen” voor theater kwamen beslist van vader. Hij was jaren lid van de “Koninklijke Toneelvereniging Willen is Kunnen”. En in het archief lezen we over zijn vurige werkkracht als jeune premier, maar vooral over zijn verkooptechnieken om 50 kaarten van 5 fr. aan de man te brengen, anno 1936! Drama’s met sidderende namen als “Matilda of een Vrouwenhart” kon je in 1919 aan de prijs van 1 fr. “inkoom” bekijken “in burgerkleding” – en dan wel als “laatste algemene herhaling voor den grooten Vlaamschen Toneelwedstrijd in Turnhout”!

Maar de beruchte “Zwarte Griet van den boschkant” was veruit ’t klapstuk! Een tweederangskaartje bekwam je in 1903 aan 0,50 fr., en zoals een oude affiche vertelt, begon het “feest om 5 ure, om geëindigd te zijn vóór het vertrek der laatste trein van 9.39 ure (in de Molenstraat)”.

De Moord van Nijlen Dan was er nog het Sint-Martinuskoor, dat ook enkele keren op de planken kroop. In het zangspel “De Moord van Nijlen” vertolkte vake Charlotte, de meid, met als tegenspeler schoonpapa “Pietje Snot”. Daar het om een uitsluitend mannengezelschap ging, kwam er natuurlijk wat travestie aan te pas!

De eerste Vlaamse kermissen in het Vrij Technisch Instituut van de Edegemsesteenweg waren niet weg te denken zonder de medewerking van twee “lifezangers” Gust Teugels en Gustaaf Onzia. Hun komische duetten lokten toen het hele restaurant vol!

Tussen 1959 en 1965 werd heel Kontich en omstreken beroerd door de grootse “Op de Purperen Hei” operette van A. Preud’homme. Een initiatief van het scoutscomiteit  om een Lourdeskamp te spijzen. Alle bekende grote gezinnen leverden hun beste zang- en toneelkrachten, muzikaal ondersteund door “Harmonie Vrede en Vermaak”.

Jaklien Onzia en Gust Teugels in "Op de Purperen Heide" Toneelbloed kruipt waar het niet gaan kan. Dank zij een knappe letterkundelerares, zaliger Tarcilla, gedijde het in vruchtbare grond, en kon na de schoolse eenakters en de ontelbare sketches van de oud-leerlingendagen (einde 1973) ieder jaar wat bijgebouwd worden aan mijn hobby-actriceloopbaan. Reeds tien jaar, lid van “Talkatief” en later van “Willen is Kunnen”, waag ik me aan volkse, komedieachtige of thrillende volavondstukken.

En zelfs na dertig jaar kan je nog wat opsteken van een bekwaam regisseur of conservatoriumprijs lesgever bij het dramatiseren en in expressie zetten van illusie. Want spijtig… theater blijft illusie… vroeger… en nu.

Jaklien Onzia.

Uit het "Jaarboek SCHAKEL 1998" van het Sint-Jozefinstituut.

En vind HIER de lijst van alle artikelen Kontich-Waarloos Vroeger en Nu.

Zoeken in onze website